امام علی علیه السلام و امر شورا

در الگوی حکومتی امام علی علیه السلام جایگاه مردم و پاس داشت حقوق فردی و اجتماعی آنان از سوی حاکمیت اسلامی از مهم ترین مؤلفه های مورد توجه است. در نگاه ایشان، این عامه مردم هستند که می توانند در شرایط سخت و ناگوار، نقطه اتکای حکومت باشند. آری حضرت در صحنه های مختلف بایاران خود مشورت می کرد و از آنان نظر می خواست و می فرمود:

«از گفتن سخن حق و یا مشورت عدالت آمیز خودداری نکنید».

نهروان و تصمیم شورایی

زمانی که حضرت علی علیه السلام و یارانش برای رفتن به صفین و جنگ با شامیان مهیا شده بودند، خبر کشته شدن «عبدالله بن جناب بن ارث» و همسر باردارش و چند زن دیگر به دست خوارج به علی علیه السلام و یارانش رسید. علی علیه السلام ، «حارث بن مروه» را برای تحقیق فرستاد. با کشته شدن حارث بن مروه به دست خوارج، اصحاب امام علیه السلام نزد ایشان آمدند و نظر خود را درباره یکسره کردن کار خوارج و پیکار با آنان اعلام کردند. علی علیه السلام نیز قبول کرد و به نهروان رفت تا فتنه خوارج را سرکوب کند.

 

پیام ها:

- مشورت با مردم و شرکت دادن آنان در تصمیم گیری های اجتماعی از وظایف رهبران اسلام.

- نظام اسلامی، نظامی مردمی و دور از استبداد رهبران.

- حاکمیت رهبری واحد همراه با پذیرش اصل شورا از ویژگی های نظام اسلامی .

- لزوم قاطعیت و صلابت رهبری پس از مشورت و توکل به خداوند و تصمیم گیری نهایی در اجرا.

جنگ احد

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پیش از آغاز جنگ احد، در چگونگی مواجهه با دشمن با یاران خود مشورت کرد و نظر اکثریت بر این شد که اردوگاه، دامنه کوه احد باشد و دیدیم که این نظر محصول رضایت بخشی نداشت و به شکست منجر شد. قرآن کریم می فرماید: باز هم با آنان مشورت کن، هر چند نتیجه مشورت در پاره ای از موارد، سودمند نباشد؛ زیرا منافع آن به مراتب بیشتر از زیان های آن است و آثار پرورشی و شخصیتی آن بیشتر است.

با این حال مسلّم است که پیامبر هرگز در احکام الهی با مردم مشورت نمی کرد و در این موارد تابع وحی بود.

پیام های آیه 159 سوره مبارکه آل عمران:

- ارزش مشورت را با ناکامی های موسمی نادیده نگیرید.

- در مشورت، تفقد، شکوفایی استعدادها، شناسایی دوستان از دشمنان، گزینش بهترین رأی، ایجاد محبت و علاقه و درس عملی برای دیگران نهفته است.

- در کنار فکر و مشورت، توکل بر خدا فراموش نشود؛ خواه به نتیجه برسیم یا نرسیم.

رسول اکرم صلی الله علیه و آله با مشورت کردن، از یکسو مسلمانان را متوجه اهمیت شورا می کرد و از سوی دیگر، به آنان می آموخت که بدین روش عمل کنند و مشورت را به عنوان یک اصل و قسمتی از برنامه حیات اجتماعی خویش قرار دهند.

پیامبر صلی الله علیه و آله : «ای علی! هیچ پشتیبانی مطمئن تر از مشورت کردن در کارها نیست.

مولوی

مشورت، عامل تکامل عقل

آن گاه که انسان پا به عرصه هستی نهاد، در مقام اشرف آفریده ها و جانشین خداوند در زمین از او یاد شد. این جانشین الهی از عقل کامل بی بهره است، بلکه کاستی هایی در وجود او گذارده شده و هدف از این وضعیت، آن است که آدمی بتواند با استفاده از شرایط و امکانات موجود، به بالندگی و کمال خود برسد.

به سبب این عقل ناقص، آدمی در برخی از فراز و نشیب های زندگی، خود به تنهایی قادر به تصمیم گیری نیست و خِرد دیگران را در عقل خویش سهیم می سازد و در موقعیت هایی پیش آمده، ناچار به رایزنی و راهنمایی خواستن از آنان است. بر این اساس، مشاوره با افراد اندیشه ورز، یکی از عوامل رشد و تعالی خرد انسان به شمار می آید که گاه غفلت از آن، مانعی جدی در راه پیشرفت خرد و شعور انسان به شمار می رود.

پیام متن:

مشورت، یکی از عوامل کمال و بالندگی فکر و عقل بشر است.

هر که بی مشورت کند تدبیر 
غالبش بر غرض نیاید تیر 

                                                   بیخ بی مشورت که بنشانی                                                
بر نیارد به جز پشیمانی 

ای پسندیده حیف بر درویش 
از برای قبول و منصب خویش 

تا دل پادشه به دست آری 
حیف باشد که حق ببازرای 

 قرآن کریم در آیات مختلف نمونه های شاخصی از مشورت شخصیت های تاریخی را نقل کرده که نشانه رواج آن درمیان ملل و اقوام مختلف است. در قرآن، از مشورت ملکه سبا با سران کشور، مشورت زن و شوهر در امور خانوادگی، مشورت مؤمنان با هم، و مشورت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله با اصحاب و یاران سخن گفته است.

در اهمیت مشورت و شورا، همین بس که رسول خدا صلی الله علیه و آله و اولیای الهی، با وجود عصمت و اتصال به منبع لایزال وحی الهی و قوه تفکر و تعقل نیرومندشان به مشورت می پرداختند. سیره عملی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و معصومین علیهم السلام همه بیانگر تأکید خاص ایشان در به جا آوردن این سنت حسنه در جامعه اسلامی است.

 واژه های «تشاور» «مشاوره» و «مشورت»؛ همگی به معنای استخراج رأی درست به واسطه مراجعه برخی به برخی دیگر است و «شورا» امری است که درباره آن «مشورت» صورت می پذیرد و «شور» از «شدت العسل» مشتق شده و وقتی است که عسل از محل اصلی اش بیرون آورده شود و استخراج گردد.

«مشورت» یعنی مشورت و کنکاش کردن، رأی زدن با هم، سگالیدن با یکدیگر و بیرون آوردن عسل و چیدن آن از لانه زنبور.

آیا می دانید

عسل را وقتی از کندو استخراج می کنند، باید خیلی آهسته و با لطایف الحیل عمل کنند که زنبورها تحریک و متواری نشوند تا کم کم عسل را بیرون بیاورند؛ به نظر می رسد افرادی که می خواهند به شور بنشینند باید احساساتشان تحریک نشود و در مورد یک مسأله با قدرت فکری، رأی قاطعی که در سرنوشت یک خانواده یک محل و یک کشور مؤثر است اتخاذ کنند.

یکی از صفات اهل ایمان این است که در کارها با هم مشورت می کنند ، در بدست آوردن رای درست به مشورت می نشینند و از رای صاحبان نظر و اندیشه بیشترین بهره را می گیرند. بدیهی است که مشورت هم در کارهای فردی و خصوصی و هم کارهای جمعی بسیار مفید و لازم است.